Piłka nożna i patriotyzm

W XIX wieku niezwykle ważną funkcję w procesie kształtowania świadomości narodowej i dążeniu do odzyskania niepodległości odegrało towarzystwo gimnastyczne “Sokół”,[1] a następnie piłka nożna. Najstarsze polskie kluby piłkarskie: Lechia, Pogoń i Czarni Lwów, a także Wisła i Cracovia Kraków powstały na początku XX wieku, w okresie zaborów i braku własnej państwowości. Kibicowanie poszczególnym polskim drużynom stawało się w tych okolicznościach wyrazem patriotyzmu i działań o charakterze narodowowyzwoleńczym, a polscy kibice piłkarscy byli silnie zaangażowani politycznie i społecznie.

Okres PRL

Istotną, “polityczną” rolę piłka nożna odgrywała w okresie socjalizmu. W Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej dużą wagę przykładano do wykorzystania sportu dla celów propagandowych – stanowił on narzędzie do zdobycia poparcia społeczeństwa. W tym celu kreowano działania o charakterze ideologiczno-propagandowym, nastawionym na zachowanie władzy oraz wewnętrzną i zewnętrzną legitymizację systemu komunistycznego. Futbol – jak żadna inna dyscyplina – nadawał się bowiem do spektakularnego okazania własnej wyższości w stosunku do przeciwnika. Jednocześnie zadania piłki nożnej koncentrowały się na budowaniu procesu identyfikacji obywateli z państwem, niezależnie od reprezentowanych przez nich przekonań politycznych.
Paradoksalnie w okresie tym stopniowo wzrastało też zaangażowanie polityczne kibiców. Przez cały okres PRL fani piłkarscy, którzy charakteryzowali się jednoznacznie antykomunistycznym nastawieniem, starali się prowokować najwyższe instancje polityczne, poszczególnych polityków oraz milicję i służbę bezpieczeństwa, wykorzystując przy tym typowy repertuar stadionowy – antypaństwowe, antykomunistyczne i antyradzieckie przyśpiewki i hasła. Jedynie z powodu niemożności identyfikacji sprawców w tłumie widzów na stadionie działania te nie pociągały za sobą poważniejszych konsekwencji.

Stadionowe “precz z komuną“

Polityzacja środowiska piłkarskiego nabrała szczególnej intensywności w okresie Solidarności i stanu wojennego. Najważniejsi działacze związku zawodowego Solidarność, pochodzący z kolebki ruchu – Gdańska, m.in. jej szef, późniejszy noblista i prezydent Polski Lech Wałęsa, byli ochraniani w trakcie swoich publicznych wystąpień przez kibiców Lechii Gdańsk.[2]

Spektakularny i symptomatyczny przykład stanowi przede wszystkim mecz z września 1983 roku – bezpośrednio po zakończeniu stanu wojennego w Polsce. W pierwszej rundzie Pucharu Zdobywców Pucharów rozgrywanym pod egidą UEFA polski drugoligowiec, Lechia Gdańsk, trafił na najlepszą drużynę tamtych czasów – Juventus Turyn.[3] Mimo wzmożonych środków bezpieczeństwa i zaangażowania dodatkowych sił milicji i służby bezpieczeństwa do sektora fanatyczych kibiców Lechii “przemycono“ Lecha Wałesę. Kiedy 40 000 obecnych na stadionie widzów zdało sobie sprawę, że ikona Solidarności obecna jest na meczu, rozpoczęli radosne wykrzykiwanie jego nazwiska. W ciągu całej drugiej połowy skandowano hasła: “Lech Wałęsa” i “Precz z komuną!”. Działaczy sportowych i pracowników telewizji ogarnęła panika. Próbując przeciwdziałać rozpowszechnieniu zdarzenia za pomocą obrazu telewizyjnego na cały kraj, w drugiej połowie spotkania wyłączono oryginalny dźwięk i zastąpiono go odgłosami meczowymi z archiwum. Podobne manipulacje polska telewizja zastosowała już wcześniej, aby uniknąć manifestacji politycznych polskich kibiców w czasie mistrzostw świata w Hiszpanii w 1982 roku.[4]

Po przemianach politycznych 1989 roku

Po przemianach politycznych w Polsce w 1989 roku miał miejsce stopniowy sportowy i społeczny upadek znaczenia klubów piłkarskich. Kibice w nowych warunkach nie próbowali już kontynuować zaangażowania politycznego. Do najpopularniejszych działań podejmowanych przez (pseudo)kibiców należały brutalne bijatyki podczas i po zakończeniu ligowych spotkań. W dyskursie publicznym zachowania fanów nie stanowiły tematu poważnych debat. Sprawozdania medialne poświęcone były zwykle spektakularnym “zadymom” i bezsilności odpowiednich instytucji w walce z chuliganami stadionowymi.

Z czasem kibice piłkarscy rozpoczęli jednak budowę własnych struktur. Pewnego rodzaju katalizatorem wzrostu znaczenia środowisk okołopiłkarskich było przyznanie Polsce i Ukrainie prawa do organizacji mistrzostw Europy w 2012 roku (kwiecień 2007) oraz objęcie urzędu premiera przez Donalda Tuska – kibica Lechii Gdańsk i piłkarza-amatora (listopad 2007).

(Re-)interpretacja historii i wydarzeń politycznych

Obecnie kibice piłkarscy starają się zabierać głos w debatach publicznych oraz wypowiadać na ważne tematy społeczne i polityczne. Światopogląd części środowiska prezentowany jest publicznie głównie w formie choreografii stadionowych i olbrzymich transparentów tzw. “sektorówek“. Za ich pośrednictwem na stadionach w bezpośredni i prosty sposób przekazywane są informacje oraz (re)interpretowane są aktualne lub historyczne wydarzenia. Spektakularny przykład stanowi choreografia fanów Legii Warszawa zaprezentowana podczas meczu kwalifikacyjnego do Ligi Mistrzów UEFA przeciwko FK Astana w dniu 2 sierpnia 2017 r. (dzień po obchodach rocznicy wybuchu powstania warszawskiego – 1 sierpnia 1944 r.). Olbrzymi baner przedstawiał podobiznę niemieckiego żołnierza trzymającego pistolet przy głowie małego chłopca oraz podpis: “1944. During the Warsaw Uprising Germans killed 160,000 people. Thousands of them were children”.[5]

Ponadto, poruszając bieżące kwestie polityczne środowiska kibicowskie prezentują przeważnie postawy antysemickie, antymuzułmańskie lub antyimigranckie. Wśród omawianych problemów znajdują się zagadnienia homofobiczne oraz treści mające antyeuropejski (antyunijny) oraz antyglobalizacyjny wydźwięk.[6] Specyfiką polskiego środowiska kibicowskiego jest fakt, że wprawdzie fani nie angażują się bezpośrednio w politykę (zwykle stale, demonstracyjnie się od niej dystansują), jednak pośrednio wywierają coraz większy wpływ na życie polityczne w kraju. Jako liczna, społecznie zaangażowana i demonstracyjnie patriotyczna grupa społeczna stanowią bowiem potencjalnie łakomy kąsek dla polityków, szczególnie reprezentujących partię rządzącą.[7]

_____________________

Literatura:

• Benedikter, Roland Dariusz Wojtaszyn. “Football Politics in Central Eastern Europe: A Symptom of Growing Anti-Europeanism and Anti-Globalization?” Global Policy 8 (2017): 10-20.
• Wąsowicz, Jarosław. Biało-zielona Solidarność. O fenomenie politycznym kibiców gdańskiej Lechii 1981-1989. Gdańsk: Oficyna Wydawnicza Finna, 2006.
• Sahaj, Tomasz, Dariusz Wojtaszyn. „Fußballfans in Polen zwischen Politik und Selbstbestimmung.“ Osteuropa (w druku).
• Kordek, Mariusz, Karol Nawrocki. Lechia – Juventus. Więcej niż mecz. Pelplin: Bernardinum, 2014

Strony internetowe:

• Kossakowski, Radosław. “From Communist Fan Clubs to Professional Hooligans: A History of Polish Fandom as a Social Process.” Sociology of Sport Journal 34, nr 3 (2017): 281-292,  http://journals.humankinetics.com/doi/pdf/10.1123/ssj.2017-0019 (dostęp:15 września 2017).
• Manuskrypt artykułu Wojciecha Woźniaka: “Polish Football under Transition: Catch-Up Modernisation Gone Wrong”: https://www.researchgate.net/publication/281775113_Polish_Football_under_Transition_Catch-Up_Modernisation_Gone_Wrong (dostęp:15 września 2017).

_____________________
[1] Towarzystwo gimnastyczne “Sokół” było stowarzyszeniem sportowym o charakterze narodowo-patriotycznym. Poszczególne oddziały powstały w XIX wieku na obszarach słowiańskich – pierwszy w 1862 r. w Pradze. W 1867 r. powstał “Sokół” we Lwowie. Zob. Diethelm Blecking (Red.), Die Slawische Sokolbewegung. Beiträge zur Geschichte von Sport und Nationalismus in Osteuropa (Dortmund: Forschungsstelle Ostmitteleuropa, 1991).
[2] Jarosław Wąsowicz, Biało-zielona Solidarność. O fenomenie politycznym kibiców gdańskiej Lechii 1981-1989 (Gdańsk: Oficyna Wydawnicza Finna 2006).
[3] Mariusz Kordek, Karol Nawrocki, Lechia – Juventus. Więcej niż mecz ( Pelplin: Bernardinum, 2014).
[4] Film dokumentalny: “Mundial. Gra o wszystko”, reż. Michał Bielawski. Polska 2014.
[5] Kibice Legii Oprawa “1944”, a href=”https://www.youtube.com/watch?v=ixvSaIrhnTI”>https://www.youtube.com/watch?v=ixvSaIrhnTI (dostęp:15 września 2017); Legia Warschau erinnert mit Choreographie an Nazi-Morde, http://www.eurosport.de/fussball/champions-league/2017-2018/legia-warschau-erinnert-mit-choreographie-an-nazi-morde_sto6275306/story.shtml(dostęp:15 września 2017); Legia Warsaw display provocative anti-Nazi banner to mark anniversary of Warsaw Uprising ahead of Champions League clash, https://www.thesun.co.uk/sport/football/4159415/legia-warsaw-banner-warsaw-uprising/(dostęp:15 września 2017); Legia Warsaw Fans Commemorate Warsaw Uprising Anniversary with Striking Tifo, https://www.si.com/extra-mustard/2017/08/02/legia-warsaw-fans-tifo-warsaw-uprising(dostęp:15 września 2017)Polônia: mosaico lembra milhares de mortos na Revolta de Varsóvia, http://globoesporte.globo.com/futebol/futebol-internacional/liga-dos-campeoes/noticia/polonia-mosaico-lembra-milhares-de-mortos-na-revolta-de-varsovia.ghtml(dostęp:15 września 2017).
[6] Roland Benedikter, Dariusz Wojtaszyn, “Football Politics in Central Eastern Europe: A Symptom of Growing Anti-Europeanism and Anti-Globalization?”, Global Policy, 8 (2017), 10-20, http://www.globalpolicyjournal.com/articles/health-and-social-policy/football-politics-central-eastern-europe-symptom-growing-anti-euro (dostęp:15 września 2017); Polish Football Fans Unfurl 50-Foot ‘Stand And Defend Christianity’ Banner At Premier League Match, http://www.breitbart.com/london/2015/11/02/polish-football-fans-unfurl-50-foot-stand-defend-christianity-banner-premier-league-match/(dostęp:15 września 2017); Polish prosecutor: ‘Auschwitz’ football chants are not anti-Semitic, http://edition.cnn.com/2014/01/15/sport/football/poland-football-anti-semitism/ (dostęp:15 września 2017); Hey, Euro 2012: Poland’s Football Fascists Want to Fight You in the Forest, https://www.vice.com/en_dk/article/ex7wmw/poland-nazi-hooligans-fasicm-warsaw-euro-2012 (dostęp:15 września 2017).
[7] Zob. Tomasz Sahaj, Dariusz Wojtaszyn: Fußballfans in Polen zwischen Politik und Selbstbestimmung, w: “Osteuropa” (w druku).

_____________________

Zdjęcie

Polish Legionists playing soccer – the Legia team (1916) © Scanned from: Bitwa pod Kostiuchnówką, Zwycięstwa Oręża Polskiego Nr 16. Rzeczpospolita and Mówią Wieki. Various authors and editors. 17 June 2006 (via wikimedia).

Zalecany sposób cytowania

Wojtaszyn, Dariusz: Polityka na stadionie. In: Public History Weekly 5 (2017) 31, DOI: dx.doi.org/10.1515/phw-2017-10032.

Football and Patriotism

In the 19th century, the “Falcon” Polish Gymnastic Society played an extremely important function in the process of shaping national identity and in the struggle to regain independence,[1] and later football served a similar function. The oldest Polish football clubs – Lechia, Pogoń and Czarni Lwów, as well as Wisła and Cracovia Kraków – were founded at the beginning of the 20th century, during the time Poland remained partitioned and without its own statehood. In those circumstances, supporting particular ‘Polish’ teams became an expression of patriotism and a degree of engagement in national liberation activities, as Polish spectators were strongly involved in politics and social issues.

In the People’s Republic of Poland

Football played an important “political” role during the period of socialism. In the People’s Republic of Poland, significant attention was paid by the communist authorities to using sport for propaganda purposes, as a tool for gaining public support. Events of an ideological and propaganda character were organised as means of maintaining power, as well as an internal and external legitimisation of the communist system. Football was fit like no other system for spectacularly manifesting ‘superiority’ over one’s opponent. Thus the mission of football focused on building the process of identification of citizens with the state, regardless of the political views that they represented.

Paradoxically however, the political involvement of the spectators was growing at that time, and not in the direction desired by the State. During the entire period of the People’s Republic, Polish football fans, characterised by an unequivocally anti-communist attitude, tried to provoke the highest political levels – in particular politicians, but also the militia and security service – by incorporating anti-state, anti-communist and anti-Soviet songs and slogans into their stadium repertoire. The main reason these actions were not met with serious consequences was the practical impossibility of identifying the offenders among the crowd of spectators at the stadium.

“Down With Communism”

The politicisation of the football environment became particularly intense in the period of Solidarity and during and after the imposition of martial law. The most important figures of the Solidarity workers’ union, coming from the cradle of the movement – Gdańsk and its leader, later Nobel Prize winner and President of Poland Lech Wałęsa – were protected by fans of Lechia Gdańsk during their public speeches.[2] A particularly spectacular and symptomatic example of this concerns a match which took place in Gdańsk in September 1983 – right after the lifting of martial law in Poland. In the first round of the Winners’ Cup, organized under the aegis of the UEFA, Polish second-league Lechia Gdańsk was to play with the best team of that time – Juventus Turin.[3] Despite increased security measures and the involvement of additional citizens’ militia forces and security services, Lech Wałęsa was “smuggled” into the sector of fanatical Lechia supporters. When 40,000 spectators at the stadium realised that the icon of Solidarity was present at the match, they began to raucously and cheerfully shout out his name. Throughout the entire second half of the match, the crowd chanted “Lech Wałęsa” and “Down with communism!” The sport officials and television staff were in a panic. Their attempt to prevent the event spread across the country through TV images – during the second half of the match they muted the original sound and substituted it with audio recording of a stadium crowd from their archives. Polish television had used a similar manipulation to avoid broadcasting political manifestations of Polish spectators during the World Championships in Spain in 1982.[4]

After 1989

Following the transformation in Poland in 1989, the social and sporting significance of football clubs began to gradually decline. In the new conditions, the spectators did not attempt to continue their political engagement. Instead, one of the most popular activities taken up by (pseudo) football fans consisted of violent fights during and after league matches. In the public discourse, the fans’ behaviour was not a subject of serious debates, although media reports covered spectacular riots and the helplessness of relevant institutions to control stadium hooligans. Over time however, football spectators began building their own structures. A certain catalyst in the rise in significance of the football-affiliated groups was granting Poland and Ukraine the right to organise the European Football Championships in 2012 (announced in April 2007), and the assumption of the office of Prime Minister by Donald Tusk – a Lechia Gdańsk supporter and amateur football player, in November 2007.

Comment on Social and Political Issues

At present, football spectators are again using football as a platform to speak in public debates and comment on important social and political issues. The world view of a particular part of this environment is presented to public mainly in the form of stadium choreography and huge banners – giant flags called “sektorówka”, which are unfurled at stadiums to convey information and (re)interpret current or historical events in a direct and straightforward way. A spectacular example of this concerns the ‘choreography’ presented by Legia Warszawa supporters during the UEFA Champions League qualifying match against FK Astana on 2 August 2017 (the day after the celebrations of the anniversary of the outbreak of the Warsaw Uprising, which took place on 1 August 1944). A huge banner presented the image of a German soldier holding a gun against the head of a young boy and a caption which read: “1944. During the Warsaw Uprising the Germans killed 160,000 people. Thousands of them were children”.[5]

In addition, in their demonstrations touching upon current political issues the football fan environment often exhibits anti-Semitic, anti-Muslim, and anti-immigrant slogans, as well as demonstrating homophobic, anti-European (anti-EU), and anti-globalist attitudes.[6]

A specific of the Polish football fan environment is that while the fans do not engage in politics directly (they usually ostentatiously distance themselves from it), they indirectly exert a growing influence on the country’s political life. As a numerous, socially engaged, and avidly ‘patriotic’ social group, they constitute an attractive target for politicians, especially those representing the ruling party.[7]

_____________________

Further Reading

• Benedikter, Roland, and Dariusz Wojtaszyn. “Football Politics in Central Eastern Europe: A Symptom of Growing Anti-Europeanism and Anti-Globalization?” Global Policy 8 (2017): 10-20.
• Wąsowicz, Jarosław. Biało-zielona Solidarność. O fenomenie politycznym kibiców gdańskiej Lechii 1981-1989. Gdańsk: Oficyna Wydawnicza Finna, 2006.
• Sahaj, Tomasz, and Dariusz Wojtaszyn. „Fußballfans in Polen zwischen Politik und Selbstbestimmung.“ Osteuropa (in print).
• Kordek, Mariusz, and Karol Nawrocki. Lechia – Juventus. Więcej niż mecz. Pelplin: Bernardinum, 2014.

Web Resources

• Kossakowski, Radosław. “From Communist Fan Clubs to Professional Hooligans: A History of Polish Fandom as a Social Process.” Sociology of Sport Journal 34, no. 3 (2017): 281-292, http://journals.humankinetics.com/doi/pdf/10.1123/ssj.2017-0019 (last accessed: 15 September 2017).
• Unedited manuscript of Wojciech Woźniak’s paper: “Polish Football under Transition: Catch-Up Modernisation Gone Wrong”: https://www.researchgate.net/publication/281775113_Polish_Football_under_Transition_Catch-Up_Modernisation_Gone_Wrong (last accessed: 15 September 2017).

_____________________
[1] The “Falcon” Polish Gymnastic Society was a sports association of a national-patriotic character. Separate divisions were formed in the 19th century in Slavic areas – the first in 1862 in Prague. In 1867 “Falcon” was formed in Lviv. See Diethelm Blecking (Red.), Die Slawische Sokolbewegung. Beiträge zur Geschichte von Sport und Nationalismus in Osteuropa (Dortmund: Forschungsstelle Ostmitteleuropa, 1991).
[2] Jarosław Wąsowicz, Biało-zielona Solidarność. O fenomenie politycznym kibiców gdańskiej Lechii 1981-1989 (Gdańsk: Oficyna Wydawnicza Finna, 2006).
[3] Mariusz Kordek, Karol Nawrocki, Lechia – Juventus. Więcej niż mecz (Pelplin: Bernardinum, 2014).
[4] Documentary Film: “Mundial. Gra o wszystko”, dir. Michał Bielawski. Polska 2014.
[5] Kibice Legii Oprawa “1944”,https://www.youtube.com/watch?v=ixvSaIrhnTI (last accessed: 15 September 2017); Legia Warschau erinnert mit Choreographie an Nazi-Morde, http://www.eurosport.de/fussball/champions-league/2017-2018/legia-warschau-erinnert-mit-choreographie-an-nazi-morde_sto6275306/story.shtml (last accessed: 15 September 2017); Legia Warsaw display provocative anti-Nazi banner to mark anniversary of Warsaw Uprising ahead of Champions League clash, https://www.thesun.co.uk/sport/football/4159415/legia-warsaw-banner-warsaw-uprising/ (last accessed: 15 September 2017).; Legia Warsaw Fans Commemorate Warsaw Uprising Anniversary with Striking Tifo, https://www.si.com/extra-mustard/2017/08/02/legia-warsaw-fans-tifo-warsaw-uprising (last accessed: 15 September 2017). Polônia: mosaico lembra milhares de mortos na Revolta de Varsóvia, http://globoesporte.globo.com/futebol/futebol-internacional/liga-dos-campeoes/noticia/polonia-mosaico-lembra-milhares-de-mortos-na-revolta-de-varsovia.ghtml (last accessed: 15 September 2017)..
[6] Roland Benedikter, Dariusz Wojtaszyn, “Football Politics in Central Eastern Europe: A Symptom of Growing Anti-Europeanism and Anti-Globalization?”, Global Policy, 8 (2017), 10-20, http://www.globalpolicyjournal.com/articles/health-and-social-policy/football-politics-central-eastern-europe-symptom-growing-anti-euro (last accessed: 15 September 2017); Polish Football Fans Unfurl 50-Foot ‘Stand And Defend Christianity’ Banner At Premier League Match, http://www.breitbart.com/london/2015/11/02/polish-football-fans-unfurl-50-foot-stand-defend-christianity-banner-premier-league-match/ (last accessed: 15 September 2017); Polish prosecutor: ‘Auschwitz’ football chants are not anti-Semitic, http://edition.cnn.com/2014/01/15/sport/football/poland-football-anti-semitism/ (last accessed: 15 September 2017); Hey, Euro 2012: Poland’s Football Fascists Want to Fight You in the Forest, https://www.vice.com/en_dk/article/ex7wmw/poland-nazi-hooligans-fasicm-warsaw-euro-2012 (last accessed: 15 September 2017).
[7] See: Tomasz Sahaj, Dariusz Wojtaszyn: Fußballfans in Polen zwischen Politik und Selbstbestimmung, w: “Osteuropa” (in print).

_____________________

Image Credits

Polish Legionists playing soccer – the Legia team (1916) © Scanned from: Bitwa pod Kostiuchnówką, Zwycięstwa Oręża Polskiego Nr 16. Rzeczpospolita and Mówią Wieki. Various authors and editors. 17 June 2006 (via wikimedia).

Recommended Citation

Wojtaszyn, Dariusz: Politics at the Stadium. In: Public History Weekly 5 (2017) 31, DOI: dx.doi.org/10.1515/phw-2017-10032.

Fussball und Patriotismus

Im 19. Jahrhundert spielten die Turnerbewegung “Sokół [Falke]”[1] und später der Fussball eine bedeutende Rolle in der Herausbildung eines nationalen Bewusstseins und im Streben nach der Wiedererlangung der nationalen Unabhängigkeit. Die ältesten polnischen Fußballklubs Lechia, Pogoń und Czarni Lwów sowie Wisła und Cracovia Kraków wurden Anfang des 20. Jahrhunderts noch während der Teilungen Polens und fehlenden Staatlichkeit gegründet. Die Unterstützung einer der polnischen Mannschaften glich unter diesen Bedingungen einem patriotischen und nationalbefreienden Akt und die polnischen Fussballfans waren stark politisch und gesellschaftlich engagiert.

Die Zeit der Volksrepublik Polen

Eine herausragende, “politische” Bedeutung besaß der Fussball während des Sozialismus. Die Volksrepublik Polen legte großen Wert darauf, den Sport zu Propagandazwecken auszunutzen und durch ihn die Unterstützung der Gesellschaft zu gewinnen. Daher verfolgte man ideologisch-propagandistische Maßnahmen, um den Machterhalt zu sichern und das kommunistische System innen- wie außenpolitisch zu legitimieren. Wie kein anderer Sport eignete sich der Fussball dafür, die eigene Überlegenheit über den Gegner effektiv unter Beweis zu stellen. Gleichzeitig diente der Fußball der Stärkung der Identifikation der BürgerInnen mit dem Staat, unabhängig von ihren politischen Ansichten.

Paradoxerweise wuchs in der Zeit auch das politische Engagement der Fussballfans. Während der gesamten Volksrepublikszeit versuchten die eindeutig antikommunistisch eingestellten Fussballfans die obersten politischen Organe, einzelne PolitikerInnen sowie die Bürgermiliz und den Staatssicherheitsdienst mit ihrem “Stadionrepertoire” – antistaatlichen, antikommunistischen und antisowjetischen Gesängen und Sprüchen – zu provozieren. Allein aufgrund der großen Menschenmenge im Stadion, die für Deckung sorgte, gab es keine schwerwiegenden Konsequenzen.

“Nieder mit dem Kommunismus!”

Die Politisierung des Fussballmilieus verstärkte sich besonders mit Gründung der Solidarność und zur Zeit des Kriegsrechts. Die wichtigsten Danziger VertreterInnen der Solidarność-Gewerkschaft, darunter ihr Anführer und späterer Nobelpreisträger und Präsident Polens, Lech Wałęsa, wurden während ihrer öffentlichen Auftritte von Lechia Gdańsk-Fans beschützt.[2] Ein bemerkenswertes und zugleich symptomatisches Beispiel ist das Fussballspiel vom September 1983 – direkt nach Ende des Kriegsrechts in Polen. In der ersten Runde des UEFA-Europapokals der Pokalsieger traf der polnische Zweitligist Lechia Gdańsk auf die zu der Zeit stärkste Mannschaft – Juventus Turin.[3] Trotz der erhöhten Sicherheitsbestimmungen und zusätzlichen Einsatzkräfte der Bürgermiliz und des Staatssicherheitsdienstes, gelang es, Lech Wałęsa in den Stadionblock der Lechia-Ultras “hineinzuschmuggeln“. Als die 40’000 StadionbesucherInnen bemerkten, dass die Solidarność-Ikone unter ihnen war, begannen sie seinen Namen zu skandieren. Die gesamte zweite Halbzeit über skandierten die Zuschauer “Lech Wałęsa“ und “Nieder mit dem Kommunismus!“. Die Fernseh- und SportfunktionärInnen ergriff Panik. Um eine Verbreitung des Ereignisses im gesamten Land zu verhindern, wurde während der zweiten Halbzeit der Originalton ausgeblendet und durch Archivaufnahmen ersetzt. Ähnliche Manipulationen musste das polnische Fernsehen schon vorher anwenden, um oppositionelle Manifestationen der polnischen Fussballfans während der Weltmeisterschaft 1982 in Spanien zu unterbinden.[4]

Nach der Wende

Nach der politischen Wende in Polen von 1989 nahm die sportliche und gesellschaftliche Bedeutung der Fussballklubs allmählich ab. Unter den neuen Bedingungen setzten die Fussballfans ihr politisches Engagement nicht mehr fort. Sehr beliebt waren bei den Anhängern in dieser Zeit hingegen brutale Schlägereien während und nach den Ligaspielen. In der Öffentlichkeit wurde dieses Verhalten kaum ernsthaft problematisiert und die Medien berichteten lediglich von besonders spektakulären Prügeleien und der Ratlosigkeit staatlicher Behörden im Kampf gegen die Stadionhooligans. Mit der Zeit begannen die Fußballfans eigene Strukturen aufzubauen. Die Vergabe der UEFA-Europameisterschaft 2012 an Polen und die Ukraine (April 2007) und die Wahl Donald Tusks – eines Lechia Gdańsk-Fans und Amateurfussballers – zum Ministerpräsidenten (November 2007) wirkten gewissermaßen als Katalysator für ihren Bedeutungszuwachs.

Teilnahme an politischen Debatten

Gegenwärtig beteiligen sich die Fussballfans an öffentlichen Debatten und äußern sich zu wichtigen sozialen und politischen Fragen. Die Weltanschauung eines Teiles von ihnen äußert sich öffentlich vor allem in Choreographien und riesigen Spruchbändern während der Fußballspiele. In den Stadien werden auf diese Weise unmittelbar und einfacher Form Informationen weitergegeben und aktuelle sowie historische Ereignisse (re)interpretiert. Ein spektakuläres Beispiel ist eine Choreographie der Legia Warszawa-Fans während eines Qualifikationsspiels der UEFA-Champions-League gegen FK Astana am 2. August 2017 (ein Tag nach dem Jahrestag des Beginns des Warschauer Aufstands am 1.08.1944). Auf einem riesigen Banner war ein Bild eines deutschen Soldaten zu sehen, der eine Pistole an den Kopf eines Kindes hält, mit der Unterschrift: “1944. During the Warsaw Uprising Germans killed 160,000 people. Thousands of them were children” (“1944. Während des Warschauer Aufstands töteten die Deutschen 160.000 Menschen. Tausende von ihnen waren Kinder”).[5] Bei der Behandlung aktueller politischer Fragen werden darüber hinaus überwiegend juden-, islam- und flüchtlingsfeindliche Positionen eingenommen. In dem Rahmen werden auch homophobe, antieuropäische und EU- sowie globalisierungsfeindliche Haltungen geäußert.[6]

Charakteristisch für das polnische Fanmilieu ist, dass sich die Fans nicht direkt in der politischen Szene engagieren – sich sogar konsequent und demonstrativ von ihr abgrenzen, indirekt jedoch einen wachsenden Einfluss auf das politische Leben in Polen ausüben. Als eine große, gesellschaftlich engagierte und demonstrativ patriotische Gruppe sind sie von großem Interesse für PolitikerInnen, insbesondere für VertreterInnen der aktuellen Regierung.[7]

_____________________

Literaturhinweise

• Benedikter, Roland Dariusz Wojtaszyn. “Football Politics in Central Eastern Europe: A Symptom of Growing Anti-Europeanism and Anti-Globalization?” Global Policy 8 (2017): 10-20.
• Wąsowicz, Jarosław. Biało-zielona Solidarność. O fenomenie politycznym kibiców gdańskiej Lechii 1981-1989. Gdańsk: Oficyna Wydawnicza Finna, 2006.
• Sahaj, Tomasz, Dariusz Wojtaszyn. „Fußballfans in Polen zwischen Politik und Selbstbestimmung.“ Osteuropa (im Druck).
• Kordek, Mariusz, Karol Nawrocki. Lechia – Juventus. Więcej niż mecz. Pelplin: Bernardinum, 2014

Webressourcen

• Kossakowski, Radosław. “From Communist Fan Clubs to Professional Hooligans: A History of Polish Fandom as a Social Process.” Sociology of Sport Journal 34, Vol. 3, (2017): 281-292, http://journals.humankinetics.com/doi/pdf/10.1123/ssj.2017-0019 (letzter Zugriff: 15.September 2017).
• Manuskript des Artikels von Wojciech Woźniak: “Polish Football under Transition: Catch-Up Modernisation Gone Wrong”: https://www.researchgate.net/publication/281775113_Polish_Football_under_Transition_Catch-Up_Modernisation_Gone_Wrong (letzter Zugriff: 15.September 2017).

_____________________
[1] Der Turnerverband „Sokół [Falke]“ war eine nationalpatriotische Sportlerbewegung, deren Verbände im Laufe des 19. Jahrhunderts in verschiedenen slawischen Gebieten gegründet wurden. Der erste entstand 1862 in Prag und 1867 entstand „Sokół“ in Lemberg. Vgl. Diethelm Blecking (Hrsg.), Die Slawische Sokolbewegung. Beiträge zur Geschichte von Sport und Nationalismus in Osteuropa (Dortmund: Forschungsstelle Ostmitteleuropa, 1991).
[2] Jarosław Wąsowicz, Biało-zielona Solidarność. O fenomenie politycznym kibiców gdańskiej Lechii 1981-1989 (Gdańsk: Oficyna Wydawnicza Finna, 2006).
[3] Mariusz Kordek, Karol Nawrocki, Lechia – Juventus. Więcej niż mecz (Pelplin: Bernardinum, 2014).
[4] Dokumentarfilm: “Mundial. Gra o wszystko”, Reg. Michał Bielawski, Polen 2014.
[5] Kibice Legii Oprawa “1944”, “https://www.youtube.com/watch?v=ixvSaIrhnTI (letzter Zugriff: 15.September 2017); Legia Warschau erinnert mit Choreographie an Nazi-Morde, http://www.eurosport.de/fussball/champions-league/2017-2018/legia-warschau-erinnert-mit-choreographie-an-nazi-morde_sto6275306/story.shtml (letzter Zugriff: 15.September 2017); Legia Warsaw display provocative anti-Nazi banner to mark anniversary of Warsaw Uprising ahead of Champions League clash, https://www.thesun.co.uk/sport/football/4159415/legia-warsaw-banner-warsaw-uprising/ (letzter Zugriff: 15.September 2017); Legia Warsaw Fans Commemorate Warsaw Uprising Anniversary with Striking Tifo, https://www.si.com/extra-mustard/2017/08/02/legia-warsaw-fans-tifo-warsaw-uprising</a (letzter Zugriff: 15.September 2017)Polônia: mosaico lembra milhares de mortos na Revolta de Varsóvia, http://globoesporte.globo.com/futebol/futebol-internacional/liga-dos-campeoes/noticia/polonia-mosaico-lembra-milhares-de-mortos-na-revolta-de-varsovia.ghtml (letzter Zugriff: 15.September 2017).
[6] Roland Benedikter, Dariusz Wojtaszyn, “Football Politics in Central Eastern Europe: A Symptom of Growing Anti-Europeanism and Anti-Globalization?”, Global Policy, 8 (2017), 10-20, http://www.globalpolicyjournal.com/articles/health-and- social-policy/football- politics-central- eastern- europe-symptom- growing-anti- euro (letzter Zugriff: 15.September 2017); Polish Football Fans Unfurl 50-Foot ‘Stand And Defend Christianity’ Banner At Premier League Match, <http://www.breitbart.com/london/2015/11/02/polish-football-fans-unfurl-50-foot-stand-defend-christianity-banner-premier-league-match/ (letzter Zugriff: 15.September 2017); Polish prosecutor: ‘Auschwitz’ football chants are not anti-Semitic, http://edition.cnn.com/2014/01/15/sport/football/poland-football-anti-semitism/ (letzter Zugriff: 15.September 2017); Hey, Euro 2012: Poland’s Football Fascists Want to Fight You in the Forest, https://www.vice.com/en_dk/article/ex7wmw/poland-nazi-hooligans-fasicm-warsaw-euro-2012 (letzter Zugriff: 15.September 2017).
[7] Vgl. Tomasz Sahaj, Dariusz Wojtaszyn, Fußballfans in Polen zwischen Politik und Selbstbestimmung, “Osteuropa” (im Druck).

____________________

Abbildungsnachweis

Polish Legionists playing soccer – the Legia team (1916) © Scanned from: Bitwa pod Kostiuchnówką, Zwycięstwa Oręża Polskiego Nr 16. Rzeczpospolita and Mówią Wieki. Various authors and editors. 17 June 2006 (via wikimedia)

Übersetzung

Alicja Grabarczyk (alicja.grabarczyk/at/protonmail.com)

Empfohlene Zitierweise

Wojtaszyn, Dariusz: Politik im Stadion. In: Public History Weekly 5 (2017) 31, DOI: dx.doi.org/10.1515/phw-2017-10032.