Czy jest możliwe stworzenie podręcznika szkolnego w dwóch wersjach językowych do użytku na lekcjach historii w dwóch różnych krajach? Podręcznika o identycznej zawartości, identycznych źródłach historycznych, fotografiach i ikonografii? Podręcznika spełniające podstawy programowe w Polsce i 16 niemieckich landach, i jednocześnie przygotowującego uczniów do egzaminów państwowych? Podręcznika dostarczającego wiedzy o europejskim dziedzictwie, które jest konieczne do zrozumienia własnej kultury i literatury narodowej? Stworzenie takiego podręcznika postawił przed sobą polsko-niemiecki zespół ekspertów, pracujący nad projektem od ponad dekady.

Trudne początki

Oficjalnie prace nad podręcznikiem “Europa. Nasza historia/ Europa. Unsere Geschichte” zaczęły się w roku 2008. Jednak już wcześniej toczyły się długotrwałe dyskusje i powstawały naukowe ekspertyzy w ramach Wspólnej Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej istniejącej od roku 1972, kierowanej obecnie przez prof. Roberta Trabę i prof. Hansa-Jürgena Bömelburga. Przez niemal pól wieku Komisja wydała kilka zaleceń dla polskich i niemieckich autorów podręczników szkolnych.[1]

Pierwszy etap prac nad projektem nie był łatwy, zarówno ze względu na pytania o przyszłą zawartość podręcznika, jak i ze względu na kwestie organizacyjne i finansowe, które uniemożliwiały szybki postęp prac. W roku 2012 projekt wszedł w nową fazę, gdy wybrano prywatne wydawnictwa w Polsce i w Niemczech; prace te koordynowali redaktorzy Andrzej Dusiewicz z Wydawnictwa Szkolnego i Pedagogicznego (WSiP) i Frauke Hagemann z niemieckiego wydawnictwa Eduversum. Bez wsparcia finansowego ze strony zarówno polskiego, jak i niemieckiego państwa projekt ten nie byłby możliwy do realizacji. Zanim pierwszy tom podręcznika (od prehistorii do 1492 r.) ukazał się na rynku, minęło prawie osiem lat. Od tego momentu prace postępowały szybciej. Drugi tom podręcznika (obejmujący okres od 1492 r. do 1815 r.) zaprezentowano zaledwie rok później, jesienią 2017 r. Aktualnie trwają prace nad tomem trzecim (XIX wiek) oraz czwartym i zarazem ostatnim (XX wiek). Cały projekt powinien zakończyć się w roku 2020.

Po stronie niemieckiej podręcznik może być już wykorzystywany przez nauczycieli w niemal wszystkich landach na pierwszym poziomie edukacji (od klasy 5 do 10). Jedynym wyjątkiem jest Bawaria, która odmówiła dopuszczenia podręcznika do nauki z powodu niedostatecznego uwzględnienia bawarskiej historii. Po stronie polskiej pierwszy tom otrzymał pozytywne recenzje w ramach procedury oceny podręczników przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Z powodu przeprowadzonej w roku 2017 reformy edukacyjnej jego wprowadzenie do szkół zostało odłożone do przyszłego roku. Podręcznik będzie skierowany do nieco młodszych uczniów (od klasy 5 do 8).[2]

Nieoczekiwane porozumienie

Stereotypowe stwierdzenie “tak długo jak świat światem, nie będzie Niemiec Polakowi bratem” nadal jest w Polsce pamiętane. Okropieństwa drugiej wojny światowej oraz rozpowszechniona teza o 1000-letniej polsko-niemieckiej wrogości wciąż wpływa na sposób myślenia wielu osób. Można by więc podejrzewać, że pisanie jednego podręcznika będzie szczególnie trudne w odniesieniu do rozdziałów o stosunkach polsko-niemieckich. O dziwo tak się nie stało. Tematy takie jak niemieckie osadnictwo na średniowiecznym Śląsku, Zakon Krzyżacki czy rozbiory Polski w XVIII wieku nie powodowały emocjonalnych sporów między polskimi i niemieckimi redaktorami. Było to możliwe tylko dlatego, że wszystkie te kluczowe tematy były szeroko i otwarcie dyskutowane w ostatnich dekadach między polskimi i niemieckimi historykami.[3] Oczywiście nadal toczą się dyskusje i kłótnie między profesjonalnymi historykami, ale na potrzeby edukacji historycznej Polacy i Niemcy mają zaskakująco podobną wiedzę i nastawienie. Przynajmniej jeśli chodzi o naszą wspólną historię.

Termopile, Napoleon i Rosja

Spory toczą się na zupełnie innych polach. Jak to możliwe, że starożytna bitwa pod Termopilami stanowi przedmiot sporu w nauczaniu historii w XXI wieku? Persko-Grecka wojna jest tradycyjnie przedstawiana w Polsce jako walka Greków o wolność. Polska literatura i sztuka chętnie nawiązują do bitwy pod Termopilami, która jest najczęściej prezentowana jako przykład wyjątkowej odwagi i wartości patriotycznych.[3] Dla niemieckich kolegów taka narracja jest bardziej niż problematyczna. Po pierwsze, propaganda nazistowska prezentowała bitwę pod Stalingradem jako “niemieckie Termopile”. Trudno byłoby to uznać za pozytywny przykład dla uczniów. Po drugie, wśród wieloetnicznych uczniów w Niemczech znajdujemy potomków obu armii walczących w wąwozie termopilskim. Przyjęcie jednej perspektywy nie jest możliwe.

Innym przykładem są wojny napoleońskie. Redaktorzy zostali skonfrontowani z pytaniem, w jaki sposób przedstawić te dwie przeciwstawne narracje? Dla Niemców, armie napoleońskie były okupantem, podczas gdy Polacy pokładali całe swoje nadzieje na odrodzenie państwa narodowego w zwycięstwie Napoleona. Podobne problemy dotyczyły rozdziałów na temat historii Rosji, Ukrainy a nawet Ameryki. Należy jednak podkreślić, że toczone spory nie dotyczą faktów historycznych, ale przede wszystkim tego, w jaki sposób są one prezentowane i jakie wywołują odczucia. Oba zespoły redakcyjne są zgodne, że podręcznik powinien prezentować różne punkty widzenia, stymulować kreatywne myślenie i krytyczną refleksję nad przeszłością.

Nowe rozwiązania dydaktyczne

Podręcznik oferuje nie tylko nowe podejście do nauczania historii w postaci zróżnicowanej narracji, ale także przełamuje monopol historii zachodnioeuropejskiej w niemieckich podręcznikach. Niemieccy uczniowie mogą się zapoznać nie tylko z historią Polski, ale także Ukrainy, Serbii, Turcji itp. Z drugiej strony polski uczeń jest konfrontowany z częściowo nowym podejściem do nauczania historii. “Wieloperspektywiczność” jest jednym z kluczowych słów opisujących ten podręcznik. Bez wątpienia będzie ona wyzwaniem dla przynajmniej niektórych polskich nauczycieli.

By osiągnąć wielość perspektyw, podręcznik oferuje kilka innowacyjnych rozwiązań. Na przykład sekcje “Punkty widzenia”, w których cytowane są przeciwstawne wypowiedzi historyków o tym samym wydarzeniu, uzupełnione o zestaw zadań i pytań, pomocnych w krytycznej interpretacji źródeł oraz dyskusji na kontrowersyjne tematy. Innym rozwiązaniem jest mapa zatytułowana “W tym samym czasie w Europie…”, prezentująca wydarzenia odbywające się równocześnie w innych krajach europejskich. Należy wymienić także kolumnę “Przeszłość w teraźniejszości”. Pokazuje ona, jak przeszłe wydarzenia wpływają na dzisiejsze życie. Uczniowie mogą się więc dowiedzieć nie tylko, skąd się wzięły obchody Święta Dziękczynienia, ale także w jaki sposób obchodzi się je dzisiaj w USA.

_____________________

Lektura uzupełniająca

• Polsko-Niemiecka Komisja Podręcznikowa Historyków i Geografów, Centrum Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie, Instytutu Georga Eckerta w Brunszwiku (red.). Europa – unsere Geschichte. Volume 1: Von der Ur- und Frühgeschichte bis zum Mittelalter. Wiesbaden: Eduversum 2016. | Europa – nasza historia. Volume 1: Od prahistorii do średniowiecza. Warzsawa: WSiP, 2016.
• Polsko-Niemiecka Komisja Podręcznikowa Historyków i Geografów, Centrum Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie, Instytutu Georga Eckerta w Brunszwiku (red.). Europa – unsere Geschichte. Część 2: Neuzeit bis 1815. Wiesbaden: Eduversum 2017. | Europa – nasza historia Volume 2: Czasy nowożytne (do 1815 roku). Warszawa: WSiP 2017.

Strony interentowe

• Polsko-Niemiecka Komisja Podręcznikowa Historyków i Geografów: deutsch-polnische.schulbuchkommission.de (ostatni dostęp: 7.05.2018).
• German-Polish Joint History Textbook ‘Europa- unsere Geschichte’ (Europe – Our History): www.gei.de/en/departments/europe-narratives-images-spaces/ (ostatni dostęp: 7.05.2018).

_____________________
[1] Ostatnie rekomendacje na potrzeby obecnego polsko-niemieckiego projektu opublikowano w roku 2010. Zob. Polsko-Niemiecka Komisja Podręcznikowa Historyków i Geografów (red.) „Podręcznik do historii. Projekt polsko-niemiecki. Zalecenia”, Warszawa: Neriton 2013, http://deutsch -polnische.schulbuchkommission.de/fileadmin/bilder/pdf/Projekte/podrecznik_do_historii_zalecenia_druk.pdf (ostatni dostęp: 7.05.2018). Zob. także: www.gei.de/fileadmin/gei.de/pdf/abteilungen/europa/Schulbuch_Geschichte._Ein_deutsch-polnisches_Projekt-Empfehlungen.pdf (ostatni dostęp: 7.05.2018).
[2] Wypełnienie dwóch narodowych podstaw programowych w ramach jednego podręcznika jest założeniem ambitnym, skutkującym niekiedy zbyt szczegółową narracją na temat przeszłości. Ma to także pozytywne strony, bowiem podręcznik może być użytkowany także na dalszych poziomach edukacji jako materiał uzupełniający.
[3] Nie bez znaczenia była działalność Wspólnej Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej. Dzięki niej możemy dzisiaj korzystać z ekspertyz i kontynuować dyskusję o przeszłości na nowym poziomie. Zob. Tematy publikacji i konferencji Komisji Podręcznikowej: http://deutsch-polnische.schulbuchkommission.de/en/publikationen/baende-der-themenkonferenzen.html (ostatni dostęp: 7.05.2018).
[4] Termin “Polskie Termopile” stosowany jest w odniesieniu do ważnych bitew w historii Polski, m.in. bitwy pod Wizną podczas wojny obronnej we wrześniu 1939 r. Krytycznej interpretacji tego mitu dokonał Tadeusz Różewicz w wierszu Termopile polskie z jego debiutanckiego tomu “Niepokój” (1947).

_____________________

Zdjęcie

Podręcznik “Europa. Nasza Historia” © Dominik Pick, 2018.

Zalecany sposób cytowania

Pick, Dominik: “Europa – nasza historia” Podręcznik do historii dla Polski i Niemiec. In: Public History Weekly 6 (2018) 18, DOI: dx.doi.org/10.1515/phw-2018-12043.

Is it really possible to create one textbook in two language versions for history classes in two different countries? A textbook that has identical content in both versions, identical historical sources, photographs and images? A textbook that fulfills the requirements of the official curricula in Poland and in the 16 German regions (Bundesländer) and prepares students for their exams? A textbook that also teaches about their European heritage, which is necessary to understand their own national culture and literature? To create such a textbook is the aim of a Polish-German team of experts, who have already been working for more than a decade on this project.

A Hard Beginning

Officially, the work on the textbook “Europa. Unsere Geschichte/Europa. Nasza historia“ started in 2008. However, this date was preceded by long-lasting discussions and meetings as well as scientific expertise by the Joint Polish-German Textbooks Commission, founded 1972 and currently run by prof. Robert Traba and prof. Hans-Jürgen Bömelburg. In the intervening nearly half a century, the Commission has edited several recommendations for Polish and German historical textbook authors.[1]

The first stage of the project was not an easy one, various problems concerning the future content of the textbook, as well as financial and organizational questions, deterred rapid progress. In 2012, the project entered a new phase with the selection of private publishers in Poland and Germany; the project is being implemented by co-editors Mr. Andrzej Dusiewicz from the Polish Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne (WSiP) and Ms. Frauke Hagemann from German Eduversum. Without state financial support both the Polish or German sides of this project would hardly be possible to implement. As a result it took nearly eight years until the first volume of the textbook (from prehistory until 1492) appeared. Since then, work on the project has gained momentum. The second volume (1492-1815) was presented only one year later, in autumn 2017. Currently the work on the third (19th century) and final fourth (20th century) volumes is in progress. The whole project should be concluded by 2020.

On the German side the textbook can already be used by teachers of nearly all Bundesländer on the first level of historical education (Sekundarstuffe 1, from 5th through 10th grades). The only exception is Bavaria, which refused to accept the textbook for school teaching due to the lack of local Bavarian history. On the Polish side, the first and second volumes have been positively reviewed by the Ministry of Education. Owing to the most recent educational reform in 2017 the official implementation of the textbook in school curricula had to be postponed until the next year. The textbook should now be offered for slightly younger students (5th through 8th grades).[2]

Unexpected Understanding

The stereotypical sentence “as long as the world is whole, the German will not be brother to the Pole” has still not been forgotten in Poland. The atrocities of the Second World War and the commonly accepted thesis of 1000 years of German-Polish hostility is still on minds of many people. One could suppose that writing a joint textbook would be especially hard with respect to those chapters about German-Polish relations. Astonishingly however, this has not been the case. Topics like German settlers in Silesia in the Middle Ages, the Teutonic Order, or the partitions of Poland in the 18th century did not create any insuperable emotional arguments between Polish and German authors. This was possible only because all these critical questions have been widely and openly debated in the last decades by many Polish and German historians together.[3] Of course there are still disputes and arguments between professional historians, but with respect to historical education both Poles and Germans have surprisingly similar knowledge and approaches. At least with respect to our joint history.

Thermopylae, Napoleon and Russia

The arguments took place in completely different fields. How, for example, could the ancient battle of Thermopylae be a problem in history teaching in 21st century? The Persian-Greek war is traditionally taught in Poland as a struggle by the Greeks for their freedom. Polish literature and art has numerous references to the battle of Thermopylae, which is mostly presented as an example for extreme bravery and patriotic values.[4] For their German colleagues, such a narrative was more than problematic. Firstly, the Nazi propaganda presented the battle of Stalingrad as the “German Thermopylae”. This could hardly be viewed as a positive example for students. Secondly, owing to the numerous multiethnic German students we find descendants of both armies competing in the gorge of Thermopylae. It is no longer possible to settle on only one perspective.

Another example has been the Napoleonian wars. The editors were suddenly confronted with the question of how to present two completely opposite narratives concerning them. For in Germany Napoleon’s armies were occupants, while Poles pinned all their hopes for a reborn national state with the victory of Napoleon. The editors encountered very similar problems with the chapters about Russian, Ukrainian, or even American history. However, the arguments are not over historical facts themselves, but mostly about how they are presented and what feelings they represent. Currently, the editorial board created by both Polish and German publishers are in agreement that the school textbook has to present different points of view in order to stimulate creative and critical reflection about the past.

An Innovative Approach

The textbook not only offers a new approach to teaching history because of its differentiated narratives, but it also breaks the monopoly of Western history in German textbooks. The German students can learn more not only about Polish history, but also about Ukraine, Serbia, Turkey etc. On the other hand, the Polish student is being confronted with a somewhat new didactical approach to history. The term ‘multiperspectivity’ is one of the most important keywords describing the textbook. This will without a doubt constitute a challenge for some Polish teachers.

In order to achieve the sought-after multiperspectivity, the textbook offers several innovative columns. For example, in the column “Points of view” contradictory statements by historians about the same event are quoted. Students also are given sets of tasks and questions which should help them with critical interpretation and discussion about these controversial topics. Another solution is a map called “This same time in Europe…”, which in some chapters presents parallel events in other European countries. Also worth mentioning is the column “Past in the present”, which shows how past events still influence current life. Students can learn not only where the celebration of Thanksgiving comes from, but also how it is celebrated in the contemporary United States.

_____________________

Further Reading

• The Joint German-Polish Textbook Commission with the Georg Eckert Institute for International Textbook Research in Braunschweig and the Centre for Historical Researches Berlin Polish Academy of Sciences (ed.). Europa – unsere Geschichte. Volume 1: Von der Ur- und Frühgeschichte bis zum Mittelalter. Wiesbaden: Eduversum 2016. | Europa – nasza historia. Volume 1: Od prahistorii do średniowiecza. Warsaw: WSiP 2016.
• The Joint German-Polish Textbook Commission with the Georg Eckert Institute for International Textbook Research in Braunschweig and the Centre for Historical Researches Berlin Polish Academy of Sciences (ed.) Europa – nasza historia Volume 2: podręcznik: Czasy nowożytne (do 1815 roku). Warszawa: WSiP 2017. | Europa – unsere Geschichte Volume 2: Neuzeit bis 1815. Wiesbaden: Eduversum 2017.

Web Resources

• The German-Polish Textbook Commission: deutsch-polnische.schulbuchkommission.de (last accessed: 7 May 2018).
• German-Polish Joint History Textbook ‘Europa- unsere Geschichte’ (Europe – Our History): www.gei.de/en/departments/europe-narratives-images-spaces/ (last accessed: 7 May 2018).

_____________________
[1] The last one recommendation, related directly to the current German-Polish project, was published 2010. See the Polish version: http://deutsch -polnische.schulbuchkommission.de/fileadmin/bilder/pdf/Projekte/podrecznik_do_historii_zalecenia_druk.pdf (last accessed: 7 May 2018) and the German version: http://www.gei.de/fileadmin/gei.de/pdf/abteilungen/europa/Schulbuch_Geschichte._Ein_deutsch-polnisches_Projekt-Empfehlungen.pdf (last accessed: 7 May 2018).
[2] The textbook is a very ambitious project, as it should fulfill two different curricula requirements in both countries. However it could also be used as a supplementary material for higher educational stages.
[3] Not the least important was the work of the Joint Polish-German Textbook Commission. As a result, we can now use its expertise and continue the discussions about the past on a new level. Eg. see the topics of the publications and conferences of the Textbook Commission at: http://deutsch-polnische.schulbuchkommission.de/en/publikationen/baende-der-themenkonferenzen.html (last accessed: 7 May 2018).
[4] The term “Polish Thermopylae” refers to several important battles in the Polish history, one of from 1939 at Wizna. A critical interpretation of this mythos is seen in the poem of Tadeusz Różewicz, Termopile polskie from his debut volume “Niepokój” (Unease) from 1947.

_____________________

Image Credits

Schoolbok “Europa. Nasza Historia” © Dominik Pick, 2018.

Recommended Citation

Pick, Dominik: “Europe. Our History”. A History Textbook for Poland and Germany. In: Public History Weekly 6 (2018) 18, DOI: dx.doi.org/10.1515/phw-2018-12043.

Ist es möglich, ein Schulbuch in zwei Sprachfassungen zu erstellen, das im deutschen und polnischen Geschichtsunterricht gleichermaßen genutzt werden könnte? Mit identischem Inhalt, denselben historischen Text- und Bildquellen und identisch gestaltet? Ein Lehrwerk, das den Rahmenlehrplänen Polens ebenso wie denen der sechzehn deutschen Bundesländer entspricht und die SchülerInnen auf das jeweilige Abitur vorbereitet? Schließlich ein Lehrwerk, das Wissen über das europäische Erbe vermittelt, was notwendig ist, um die eigene Kultur und Nationalliteratur zu verstehen? Eine deutsch-polnische Expertengruppe hat sich vor über einer Dekade zum Ziel gesetzt, ein solches Schulbuch zu schaffen.

Schwierige Anfänge

Offiziell begannen die Arbeiten an “Europa. Unsere Geschichte / Europa. Nasza historia“ im Jahr 2008. Im Rahmen der seit 1972 existierenden Gemeinsamen Deutsch-Polnischen Schulbuchkommission, die gegenwärtig von Prof. Dr. Robert Traba und Prof. Dr. Hans-Jürgen Bömelburg geleitet wird, wurden jedoch bereits im Vorfeld langanhaltende Diskussionen geführt und wissenschaftliche Expertisen in Auftrag gegeben. Über fast 50 Jahre hinweg hat die Schulbuchkommission eine Vielzahl von Empfehlungen für deutsche und polnische SchulbuchautorInnen herausgegeben.[1]

Die Anfänge waren nicht einfach. Es brauchte eine Verständigung über die Inhalte des Geschichtsbuches; zudem stellten sich organisatorische und finanzielle Fragen, die ein schnelles Fortschreiten der Arbeit verhinderten. 2012 brach mit der Wahl eines deutschen und eines polnischen privaten Verlages eine neue Projektphase an. Die Arbeit wurde seitens des Verlags Eduversum von Frau Frauke Hagemann sowie seitens des polnischen Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne (Schulbuch- und Pädagogikverlag, WSiP) von Herrn Andrzej Dusiewicz koordiniert. Ohne die finanzielle Unterstützung der polnischen und deutschen Regierung wäre das Projekt nie realisiert worden. Nach beinahe 8 Jahren erschien der erste Band (von der Urgeschichte bis 1492) der Schulbuchreihe. Die Arbeit an den folgenden Bänden nahm an Fahrt auf. Der zweite Band (1492 bis 1815) erschien bereits im Folgejahr, im Herbst 2017. Gegenwärtig werden der dritte (zum 19. Jahrhundert) und der vierte und zugleich letzte Band (über das 20. Jh.) fertiggestellt, so dass das Projekt im Jahr 2020 abgeschlossen wird.

Auf deutscher Seite kann das Geschichtsbuch bereits von LehrerInnen der Mittelstufe (5. bis 10. Klasse) fast aller Bundesländer genutzt werden. Eine Ausnahme bildet der Freistaat Bayern, der aufgrund mangelnder Berücksichtigung der bayerischen Geschichte die Zulassung verweigert hat.

Auf polnischer Seite erhielt der erste Band vom Bildungsministerium positive Rezensionen. Aufgrund der 2017 in Polen durchgeführten Bildungsreform wurde die Einführung jedoch um ein Jahr verschoben. Das Schulbuch wird sich hier an etwas jüngere Schüler wenden (von der 5. bis zur 8. Klasse).[2]

Unerwarteter Konsens

In Polen ist die stereotype Redewendung “tak długo jak świat światem, nie będzie Niemiec Polakowi bratem” [in freier Übersetzung: solange die Welt besteht, die deutsch-polnische Feindschaft nicht vergeht] immer noch bekannt. Die Verbrechen des Zweiten Weltkrieges und die weitverbreitete These von der tausendjährigen deutsch-polnischen Feindschaft beeinflussen weiterhin das Denken breiter Bevölkerungsteile. Man könnte also vermuten, dass es besonders schwierig sein würde, die Kapitel über die deutsch-polnischen Beziehungen zu verfassen. Dies erwies sich erstaunlicherweise als Fehleinschätzung. Themen wie etwa die mittelalterliche Besiedlung Schlesiens, der Kreuzritterorden und die Teilungen Polens im 18. Jahrhundert riefen keine emotionalen Debatten zwischen den deutschen und polnischen RedakteurInnen hervor. Zurückführen lässt sich dies darauf, dass diese Themen bereits in den vergangenen Jahrzehnten breit und offen zwischen deutschen und polnischen HistorikerInnen diskutiert worden waren.[3] Selbstverständlich werden weiterhin Diskussionen und Streitgespräche zwischen professionellen HistorikerInnen geführt, aber bezüglich der Anforderungen der historischen Bildung weisen Deutsche und PolInnen erstaunlich ähnliches Wissen und Ansichten auf. Zumindest wenn man von der gemeinsamen Geschichte spricht.

Thermopylen, Napoleon und Russland

Streitigkeiten werden auf vollkommen anderen Gebieten ausgefochten. Wie kann es sein, dass die antike Schlacht bei den Thermopylen zu Auseinandersetzungen um Unterrichtsinhalte im 21. Jahrhundert führt? In Polen wird der persisch-griechische Krieg traditionell als Freiheitskampf der Griechen beschrieben. In der polnischen Literatur und in den bildenden Künsten werden gerne Bezüge hergestellt zu der Schlacht, die am häufigsten als Akt außergewöhnlichen Mutes und patriotischer Gefühle dargestellt wird.[3] Für die deutschen KollegInnen dagegen ist eine derartige Darstellung mehr als problematisch. Zunächst hatte die nationalsozialistische Propaganda den Kampf um Stalingrad als “deutsche Thermopylen“ verklärt, sodass es kaum als Vorbild für SchülerInnen herangezogen werden kann. Außerdem sitzen in den ethnisch heterogenen Schulklassen Nachkommen beider Armeen, die in der Schlucht gekämpft hatten. Die Beschreibung des Ereignisses aus einer Perspektive ist daher nicht vertretbar.

Ein anderes Beispiel sind die Napoleonischen Kriege. Bei diesem Thema wurden die RedakteurInnen mit der Frage konfrontiert, wie sie zwei gegensätzliche Narrative miteinander versöhnen sollten. Für die Deutschen stellte die napoleonische Armee eine Besatzungsmacht dar, während die Polen mit einem Sieg Napoleons Hoffnungen auf einen unabhängigen Nationalstaat verbanden. Auf ähnliche Probleme stieß man bei den Kapiteln zur Geschichte Russlands, der Ukraine und sogar Amerikas. Es muss jedoch betont werden, dass man sich nicht um die historischen Fakten stritt, sondern um ihre Darstellungen und die von ihnen ausgelösten Empfindungen. Beide Redaktionsteams sind sich darin einig, dass das Geschichtsbuch verschiedene Perspektiven aufzeigen und dabei kreatives Denken und kritische Reflexionsfähigkeit historischer Ereignisse fördern soll.

Neue didaktische Ansätze

Das Lehrwerk bietet durch die wechselnden Perspektiven nicht nur einen innovativen didaktischen Zugang, sondern bricht auch mit dem Monopol, das die westeuropäische Geschichte bisher in deutschen Lehrwerken hatte. Deutsche SchülerInnen lernen nicht nur die Geschichte Polens, sondern auch der Ukraine, Serbiens, der Türkei und anderer Staaten kennen. Polnische Schüler wiederum werden mit einem teils neuen geschichtsdidaktischen Ansatz konfrontiert. Die “Multiperspektivität“ ist einer der Schlüsselbegriffe dieses Schulbuches. Zweifelsohne wird sie für eine Reihe polnischer LehrerInnen eine Herausforderung darstellen.

Das Geschichtsbuch bietet einige innovative Lösungen, um Perspektivwechsel zu ermöglichen. Beispielsweise werden im Bereich “Blickwinkel“ gegenläufige Aussagen von HistorikerInnen zu demselben Thema wiedergegeben. Beigefügte Aufgaben und Fragen unterstützen die kritische Auseinandersetzung mit diesen Quellen und die Diskussion kontroverser Themen. An anderer Stelle zeigt unter der Überschrift “Zur selben Zeit in Europa …“ eine Landkarte Ereignisse, die sich zeitgleich in anderen europäischen Ländern abspielten, und die Spalte “Vergangenheit in der Gegenwart“ beschreibt, wie Vergangenes das gegenwärtige Leben beeinflusst. Die SchülerInnen erfahren hier nicht nur, wie der Thanksgiving-Feiertag entstanden ist, sondern auch, wie er heute in den USA begangen wird.

_____________________

Literaturhinweise

• Deutsch-Polnische Schulbuchkommission, Georg-Eckert-Institut – Leibniz-Institut für internationale Schulbuchforschung Braunschweig, Zentrum für Historische Forschung Berlin der Polnischen Akademie der Wissenschaften (Hrsg.). Europa – unsere Geschichte. Volume 1: Von der Ur- und Frühgeschichte bis zum Mittelalter. Wiesbaden: Eduversum 2016. | Europa – nasza historia. Volume 1: Od prahistorii do średniowiecza. Warzsawa: WSiP, 2016.
• Deutsch-Polnische Schulbuchkommission, Georg-Eckert-Institut – Leibniz-Institut für internationale Schulbuchforschung Braunschweig, Zentrum für Historische Forschung Berlin der Polnischen Akademie der Wissenschaften (Hrsg.). Europa – unsere Geschichte. Część 2: Neuzeit bis 1815. Wiesbaden: Eduversum 2017. | Europa – nasza historia Volume 2: Czasy nowożytne (do 1815 roku). Warszawa: WSiP 2017.

Webressourcen

• Gemeinsame Deutsch-Polnische Schulbuchkommission der Historiker und Geografen: deutsch-polnische.schulbuchkommission.de (letzter Zugriff: 7.5.2018).
• German-Polish Joint History Textbook ‘Europa- unsere Geschichte’ (Europe – Our History): www.gei.de/en/departments/europe-narratives-images-spaces/ (letzter Zugriff: 7.5.2018).

_____________________
[1] Die letzten Empfehlungen wurden 2010 publiziert und betrafen direkt das deutsch-polnische Geschichtsbuch. Siehe Gemeinsame Deutsch-Polnische Schulbuchkommission der Historiker und Geographen (Hrsg.): “Schulbuch Geschichte Ein deutsch-polnisches Projekt – Empfehlungen“ http://deutsch -polnische.schulbuchkommission.de/fileadmin/bilder/pdf/Projekte/podrecznik_do_historii_zalecenia_druk.pdf (letzter Zugriff: 7.5.2018) und: http://www.gei.de/fileadmin/gei.de/pdf/abteilungen/europa/Schulbuch_Geschichte._Ein_deutsch-polnisches_Projekt-Empfehlungen.pdf (letzter Zugriff: 7.5.2018).
[2] Ein Lehrwerk zu schaffen, das zwei nationalen Rahmenlehrplänen entspricht, ist ein ambitioniertes Projekt, das bisweilen in einem zu detaillierten Narrativ über die Vergangenheit endet. Positiv daran ist, dass das Geschichtsbuch auch für höhere Bildungsniveaus als Ergänzungsmaterial verwendet werden kann.
[3] Nicht unbedeutend war die Arbeit der Gemeinsamen Deutsch-Polnischen Schulbuchkonferenz. Dank ihr können wir heute auf Expertisen zurückgreifen und Vergangenheitsdebatten auf einem anderen Niveau fortsetzen. Vgl. die Themen der Publikationen und Konferenzen der Schulbuchkommission: http://deutsch-polnische.schulbuchkommission.de/en/publikationen/baende-der-themenkonferenzen.html (letzter Zugriff: 7.5.2018).
[4] Der Begriff “Polnische Thermopylen” wird auf eine Reihe wichtiger Schlachten in der polnischen Geschichte angewendet, darunter auf die Schlacht bei Wizna während des deutschen Überfalls auf Polen im September 1939. Tadeusz Różewicz hat diesen Mythos in seinem Gedicht Polnische Thermopylen aus seinem Debütband “Niepokój [Unruhe]“ (1974) kritisch interpretiert.

_____________________

Abbildungsnachweis

Schulbuch “Europa-unsere Geschichte” © Dominik Pick, 2018.

Übersetzung

Maria Albers (maria.albers /at/ hotmail.de)

Empfohlene Zitierweise

Pick, Dominik: „Europa – Unsere Geschichte”. Ein Geschichtslehrbuch für Deutschland und Polen. In: Public History Weekly 6 (2018) 18, DOI: dx.doi.org/10.1515/phw-2018-12043.